विद्या - Knowledge - विद्या पर संस्कृत निबंध - ( Sanskrit Essay on Knowledge )

Knowledge Is Power Essay- Knowledge is something that will serve you your whole life. The most powerful thing in the world is knowledge because it can create and destroy life on earth. Moreover, knowledge helps us distinguish between humans and animals. Knowledge is the ability to use your knowledge to help others.

Importance of Knowledge

There are very few people out there who truly understand the importance of knowledge. Every educated person is not knowledgeable, but every knowledgeable person is educated. This statement may sound weird but it’s true. In today’s world, almost everyone is educated still they do not have knowledge of the subject that they have studied.

Besides, Knowledge is something that helps you drive a car, ride a bike, solve a puzzle, etc. Knowledge is something that prevents us from making the same mistake twice. It is not something that you can buy from you have to earn it.

Benefits of Knowledge

The knowledge is something that increases the more you share it. It protects your intellectual capital that is your knowledge. Likewise, humans have used their knowledge to create things that we can’t imagine a few centuries back. It helps us to convert our ideas into reality and also it helps us to reach the success that we desire in our life.

Moreover, knowledge assists us to differentiate between what is right and what is wrong. It helps us to overcome our faults, weaknesses, and dangerous situation in life. Also, a person with knowledge is more mentally and morally sound than people with money and less knowledge.

Besides, Knowledge is a very important tool to get positive changes in society or country. Knowledge gives us a vision of our future and what we can do in it. All the countries in the world that use technologically developed tools and machinery and many other things is the result of the knowledge. Weapons and bomb do not make a country powerful but knowledge does.

The growth and development of a nation do not depend on the arms and weaponry the country has. But with the amount of knowledgeable person it has and it is possible only because of the power of knowledge.

Prospective of Knowledge

Knowledge is something that is so powerful that it can destroy the whole earth and on the other hand is a tool that can restore balance on the earth. The knowledgeable person is the richest person on earth because no one can steal his/her knowledge. But anyone can easily steal your money and power from you any time.

Moreover, it never decreases on use and only increases with time. Accordingly, a knowledgeable person is more important than a rich person because a rich person can give money to the nation but a knowledgeable person can give knowledge to the nation and this knowledge can also increase the wealth of the nation.

In conclusion, we can say that true knowledge help person to bloom. Also, it keeps people away from fights and corruption. Besides, knowledge brings happiness and prosperity to the nation. Above all, knowledge opens the door of success for everyone.

विद्या - Knowledge

भवतः विद्याभ्यासः समाप्तः वा ? अद्यतनविद्याभ्यासेन किं प्रयोजनम् ? मम पुत्रः विद्याभ्यासं करोति इत्यादि वाक्यानि समान्यतः सर्वत्र शृणुमः । अत्र उद्दिष्टार्थे विद्याभ्यासः इति प्रयोगः साधुः वा ? चिन्तनीयमस्ति । विद्याभ्यासशब्दस्य व्याख्यानमेवम्- विद्यायाः अभ्यासः इति तत्पुरुषसमासः । तत्पुरुषसमासे उत्तरपदस्य प्राधान्यत्वात् अभ्यासस्यैव प्राधान्यं भवति न तु विद्यायाः । एषः पदप्रयोगः वस्तुतः अद्यतनशिक्षणक्षेत्रे विद्यमानदुरवस्थामेव प्रकाशयति ।

भारतीयसङ्कल्पानुसारं विद्याविनयसम्पत्तिः विनयाधानम् इत्यादिप्रयोगः एव साधु । यतः विद्या ददाति विनयम् इति खलु प्रसिध्दम् । प्रामाणिकग्रन्थेषु विद्याभ्यासः इति पदप्रयोगः अपि न दृश्यते विद्याविनयसम्पन्ने ब्राह्मणे गवि हस्तिनि इत्येवं भगवद्गीतायां प्रयोगः अनेन प्रयोगेण अस्य लक्ष्यमपि अवगच्छति । विनयनमेव विद्यया प्राप्तव्यम् । अपरया भाषया वदामः चेत् स्वभावसंस्करणमेव शिक्षणम् इति भावः । श्रीमद्विवेकानन्दस्वामिपादादयः स्वभावसंस्करणमेव शिक्षणमिति स्पष्टीकुर्वन्ति च । अत एव कथयामः विद्याविहीनः पशुः इति ॥

विनयम्-उपायः प्रयोजनं च
विनयनार्थं कः उपायः ? इत्यत्र उपनिषत्सु वदन्ति सद्विद्या सत्कर्म च इति । विद्या नाम वेदितुं (ज्ञातुं) योग्या एव । स विद्या सती एव स्यात् । इत्युक्ते कः विषयः पाठनीयः ? इति अतिप्रधानं भवतीत्यर्थः । सत्कर्म उत्तमकर्म एव अथवा योग्यं कर्म एव । इत्युक्ते कथं पाठनीयम् ? इत्यपि तद्वत् प्राधान्यं वहतीत्यर्थः ॥ विनयनस्य परमम् प्रयोजनं सुखप्राप्तिः एव । सुखस्य पुरुषार्थः इति अपरं नाम । धर्मार्थकाममोक्षादिचतुष्टयम् एव पुरुषार्थाः । विनयनेन व्यक्तेः राष्ट्रस्य च सर्वे पुरुषार्थाः अपि साधिताः भवेयुः । व्यक्तेः विशालभावः कुटुम्बं, तस्य समुहः, तस्य तु राष्ट्रम् इति क्रमशः भवति । समूहाः मृत्पाषाणसस्यजन्त्वादियुक्तेन प्रदेशेन स्वसंस्कारेण च यदा बध्दाः भवन्ति तदा एव राष्ट्रमिति व्यवहारः । राष्ट्रं स्वयम्भूः अस्ति । राष्ट्रस्य विशालभावः विश्वं भवति । अतः व्यक्तिः राष्ट्रं च कदापि पृथक् न भवेत् ॥

विनयाधानस्य मार्गः
विनयः गुणसंस्कारः चेत् तदर्थ सर्वसमर्पणम् एव मार्गः । गुरुसमर्पणं, गुरुशुश्रूषा, योगाभ्यासः, अध्यात्मशास्त्रपठनम्, ब्रह्मचर्यम्, श्रवण-मनन निदिध्यासनादयः च इच्छाशक्तेः ज्ञानशक्तेः क्रियाशक्तेः च वर्ध्दनम् कारयन्ति । तत् पुरुषार्थसाधनाय समर्थः मार्गः भवति च ।

अस्माकं शिक्षणसङ्कल्पः
भारतीयशिक्षणसङ्कल्पः कः इति आदिगुरोः दक्षिणामूर्तेः चित्रणमेव स्फुटीकरोति । दक्षिणामूर्तिस्तवे जगद् गुरुणां श्रीमत्शङ्कराचार्यभगवत्पादानां कथनं पश्यामः । यथा – चित्रं वटतरोर्मूले वृध्दाः शिष्याः गुरुर्युवा गुरोस्तु मौनं व्याख्यानं शिष्यास्तु छिन्नसंशयाः ॥ इति वटतरोः मूलभागे कश्चित् युवकः गुरुः । तस्य पुरतः केचनवृध्दाः शिष्याः । अत्र गुरोः मौनं व्याख्यानं तथापि शिष्याः सर्वे संशयरहिताः च भवन्ति इति सारः । इतः ज्ञायते यत् अस्माकं सङ्कल्पे भित्तिचतुष्टयस्य मध्यभागः शुष्ककाष्ठपीठानि वा न सन्ति । अत्यन्तसुन्दरनित्यहरितःविशालशाखायुक्तः वटवृक्षः तन्नाम साक्षात् प्रकृतिः । तस्य वृक्षस्य मूले उपवेशनं, न तु शाखायाम् । इत्युक्ते वैशाल्येन सह अगाधतापि भवेत् विद्यायाः इति, उपरिप्लवता न स्यादिति । यद्यपि शिष्याः वृध्दाः तथापि गुरुः सदा युवकः ऊर्जस्वलः च । गुऋशिष्याणां मध्ये किमपि माध्यमं नास्ति । अतः ज्ञानप्रवाहे न कोऽपि रोधः । व्याख्यानं मौनम् इत्युक्ते हृदयतः साक्षात् हृदयं प्रविशति विद्या इत्यतः संशयलेशस्यापि अवकाशः नास्ति च ॥ भारतीयसिध्दान्तानुसारं जीवो ब्रह्मैव नापरः इत्यस्ति । प्रज्ञानं ब्रह्म इति उपनिषत् महावाक्यञ्च । इत्युक्ते एकैकोऽपि मानवः ज्ञानस्वरुपः एव । बहिस्थात् ज्ञानस्वीकारः इति एकं कार्यं तस्य नास्ति । अज्ञानमलावरणेनैव ज्ञानप्रकाशः बहिः न स्पुरति । अस्य बहिः प्रकाशनमेव विद्याधानम् । अतः अत्रत्यशिक्षणं पूर्णम् आत्मकेन्द्रितम् अथवा छात्रकेन्द्रितमस्ति । अत्र गुरोः स्थानं किमिति श्रीशङ्कराचार्याः स्पष्टीकृतवन्तः सन्ति । भस्मावृता अग्निशलाका एव मानवः । तस्य अज्ञानरुपभस्मनः कूत्कारेणा निर्माजनमेव गुरोः कर्तव्यम् । कोऽपि कमपि किमपि न पाठयति । सर्वे स्वयं पठन्ति अथवा प्रकाशयन्ति तावदेव इति ॥

शिक्षणरीतिः
जीवने ब्रह्मचर्यमिति एकः कालः अस्ति विद्याधानाय । गुरुकुलमेव विद्याविनयस्म्पत्तेः केन्द्रम् । ब्राह्ममुहूर्ते उत्थाय सन्ध्यावन्दनादिकं कृत्वा गुरुमुखतः तत्त्वानि श्रुत्वा मननरुपस्वाध्यायम् अनुष्ठीय निदिध्यासनेन साक्षात्करोति विद्याम् । ततः गुरुकुलतः समीपग्रामं गत्वा भिक्षाटनं कृत्वा तत्सर्वं गुरवे समर्पणीयम् । गुरुः तत्सर्वम अन्तेवासिभ्यः वितरति च । सायं कृषिकार्यं समिदाहरणम् इत्यादि कर्म, पुनः सन्ध्यावन्दनादिकं च भवति । एवं कदापि स्वयं समाजतः भिन्नः नास्मि, समाजेन पोषिताः वयम्, समाजस्य पोषणम् अस्माकं कर्तव्यम् इत्यादि बोधोत्पादनं स्वयमत्र भवति । अद्य विद्यासम्पन्नाः इति कथ्यमानाः समाजतः दूरं गताः इत्येतदेव अस्माकं दौर्भाग्यम् ॥ एतन्निमित्तम अधीतिबोधाचरणप्रचारणात्मकाः उपायाः निश्चिताः सन्ति । एवमेव आचार्यात् पादमादत्ते, पादं शिष्यः स्वमेधया । पादं सब्रह्मचारिभ्यः पादं कालक्रमेण च ॥ इति शिक्षक- शिक्षार्थि –साहचर्य –विषयादियोग्यतया एव विद्या पूर्णा भवति इति निर्णयश्च ॥ एतत्सङ्गृह्य वदामश्चेत् उपस्थापन –अभ्यास –प्रयोगादिपध्दतिद्वारा श्रवण- मनन-निदिध्यासनादिमार्गमवलम्ब्य ज्ञानात्मक-अवबोधात्मक प्रयोगात्मक –कौशलात्मकतलं प्राप्तुम् अधीति –बोध- आचरण प्रचारणादिसोपानान्यारुह्य शिक्षक-शिक्षार्थि –साहचर्य-विषयरुपाधारैः आचार्य –स्वमेधा-सब्रह्मचारि –कालक्रमादिपरस्परभावेन –

अङ्गानि वेदाश्चत्वारो मीमांसा न्यायविस्तरः ।

पुराणं धर्मशास्त्रञ्च विद्या ह्येताश्चतुर्दश ॥

इत्यादि चतुर्दशविद्यानां चतुष्षष्टिकलानाञ्च परिस्फूर्त्या सच्चिदानन्दः इति शम् ॥

बाह्यसम्पर्कतन्तुः
विद्याः धनः सर्वधनम् प्रधानम् अस्ति| उपनिषदनुसारेण द्वॆ विद्यॆ परा अपरा च।